Marcin Zagórowski, psycholog społeczny, w swojej pracy dyplomowej podjął się zbadania postaw wobec odmiennej grupy wiekowej wśród ludzi młodych i starszych. W pracy tej, postawa była rozumiana jako trzyczęściowy model, zgodnie z którym całościowa postawa przyjmowana przez jednostkę składa się z trzech komponentów: poznawczego, afektywnego (emocjonalnego) i behawioralnego (zachowania). Według wielu badaczy te trzy komponenty, chociaż powiązane ze sobą, są od siebie względnie niezależne. Analiza wyników przeprowadzonego badania wykazała, że zarówno młodzi jak i starsi w większym stopniu zgadzali się z twierdzeniami pozytywnymi niż negatywnymi, zarówno dla poznawczego jak i emocjonalnego komponentu postawy wobec odmiennej grupy wiekowej. W opisywanej tu pracy, zmierzono także dwa dodatkowe parametry, mianowicie potrzebę poznania oraz samoocenę.

Jakkolwiek samoocena nie odbiega od swojego potocznego znaczenia, to z drugim parametrem bywa różnie. Gwoli wyjaśnienia zatem, 'potrzeba poznania' to „tendencja jednostki do indywidualnego zaangażowania i czerpania przyjemności z myślenia”. Potrzeba ta jest często kojarzona z aktywnością poznawczą, nastawieniem na przyszłość, umiejętnością korzystania z e-technologii, czyli z ważnymi elementami związanymi z jakością życia seniorów we współczesnym świecie”.

Wyniki badań określiły osoby starsze jako jednostki o wyższej samoocenie. Z rozmów przeprowadzonych z badanymi w tej grupie można stwierdzić, że dominującym podejściem osób starszych jest pozytywny ogląd świata. Możliwe, że kształtowana i umacniana przez lata samoocena nie uległa jednak zbyt dużemu zachwianiu lub też badani pozytywnie zbilansowali własne życie. Zdarzają się też wśród osób starszych postawy negatywne, w które badani włączają także siebie (jestem stary(a), schorowany(a)). Można przyjąć że wynikają one z braku zgody na własne starzenie się. Trudno jednak określić wpływ takiej ogólnej postawy na wyniki przeprowadzonego badania.

Wyniki na skali potrzeby poznania uzyskane przez osoby starsze wydają się zaprzeczać twierdzeniu wypowiedzianym przez jedną z osób badanych w grupie osób starszych, że im człowiek starszy tym mniej ciekawy świata, co sugerowało spadek tej potrzeby w raz z wiekiem. Zdaniem autora badań, wiek wydaje się być tylko jednym z czynników wpływającym na potrzebę poznania. Innym, może być brak szerokiej oferty aktywności skierowanych do osób starszych.

Podobnie w przypadku drugiej grupy, wyniki uzyskane na skali potrzeby poznania podważyły stereotyp, zgodnie z którym grupę osób młodych postrzega się (w porównaniu do osób starszych) jako ludzi o wyższej potrzebie poznania. Efekt ten ma być powiązany ze swoistą stymulacją, jakiej są poddawani w trakcie całego procesu edukacyjnego. Innym źródłem stymulacji może być przykaz szybkości życia. Żeby móc sprostać takiemu nakazowi, trzeba coraz szybciej orientować się w zmianach zachodzących w środowisku, co z kolei wymusza ciągły trening zdolności poznawczych i może w efekcie prowadzić do (w pewnym sensie sztucznego) zwiększania potrzeby poznania. Reasumując, poziom potrzeby poznania w obu grupach był bardzo zbliżony.

Aby z wiekiem młodzi ludzie nabierali szacunku, tolerancji i zrozumienia dla osób starszych potrzebna jest edukacja. „W tym przypadku najlepszą edukacją zdaje się praktyka, czyli zwiększanie kontaktu między młodszym a starszym pokoleniem. W Azji (Japonia, Korea Pd., Wietnam), gdzie starzejące się społeczeństwo wymusiło na państwu (ale też i rynku( dostosowanie swoich usług do wymagań ludzi starszych, seniorzy są wszędzie: w teatrach i kinach, korzystając z oferty sportowej (fitness kluby, parki) czy gastronomicznej. Oczywiście, w budowaniu pełnej szacunku postawy do starszych pomaga konfucjańska tradycja, która na pierwszym miejscu stawia rodzinę, do tego wielopokoleniową. W Azji starsi, tzw. starszyzna, traktowani są z ogromnym szacunkiem przez wzgląd na swoje doświadczenie i życiową mądrość. Co ciekawe, także w sytuacjach biznesowych większą przewagę mają osoby starsze, bo budzą większe zaufanie. Młodzi obserwują w domach, jak ich rodzice z pietyzmem traktują swoich rodziców. Obcowanie ze starszymi jest dla wielu młodych Chińczyków czy Japończyków jak nauka – przekazywanie wiedzy i doświadczeń z pokolenia na pokolenie.

Z kolei w Wielkiej Brytanii w jednym z niedawnych badań poziomu szczęścia okazało się, że najbardziej zadowoleni z życia są właśnie emeryci. Bierze się to z pewnością z ich stabilnej sytuacji materialnej, przy jednoczesnym utrzymaniu/poprawie jakości życia i zdrowia. Z pewnością ułatwia to budowanie pełnej szacunku i radości postawy starszych wobec młodszych i vice versa.

W Polsce tymczasem starość to wciąż nie radość. Oglądamy ją w negatywnym świetle – w mediach i na co dzień. Co należałoby zatem zrobić? W pierwszej kolejności z pewnością przydałoby się odczarować starość – nie pokazywać jej jako schyłku życia, ale jego jesieni, wciąż pełnej kolorów. Tu oprócz kampanii społecznych adresujących konkretne problemy (np. pomoc dla starszych czy ustępowanie im miejsca w komunikacji miejskiej), powinno się pomyśleć o pokazywaniu pewnych dobrych wzorców w kulturze popularnej – filmach i serialach. Ciepłe, wspierające rodziny wielopokoleniowe mogłyby stać się bohaterami masowej wyobraźni tak samo jak „młodzi i wykształceni z wielkich miast” - mówią Aleksandra Kaniewska i Marzena Haponiuk z Instytutu Obywatelskiego.

Naturalną drogą do zmiany podejścia obu grup społecznych do siebie jest między innymi wolontariat, który poprawia wzajemne relacje. „Może się odbywać poprzez pomoc osobom starszym w codziennych czynnościach m.in. zakupach, wspólnym czytaniu czy spacerach. Osoby starsze z kolei mogą dzielić się z młodymi swoim doświadczeniem, mądrością życiową oraz – co dziś chyba jest niezwykle cennym zasobem - kapitałem czasu wolnego. Na szczęście coraz częściej już tak się dzieje – wiele organizacji pożytku publicznego, o czym Instytut Obywatelski pisze w najnowszej serii komentarzy Lupa, mocno korzysta z pomocy seniorów” - dodają Aleksandra Kaniewska i Marzena Haponiuk z Instytutu Obywatelskiego.
Przez działalność charytatywną na rzecz osób starszych, świat i relacje zmieniają wolontariusze działający przy Stowarzyszeniu Mali Braci Ubodzy. Jak mówi Joanna Jaworska młodzi ludzie odwiedzają osoby mieszkające samotnie, troszczą się o ich zdrowie i kondycję psychiczną. Towarzyszą seniorom na co dzień, rozmawiają, chodzą na spacery, do teatru, na wystawy. Organizują krótkie wycieczki za miasto. Pamiętają o uroczystościach typu urodziny czy imieniny podopiecznych. Do Stowarzyszenia zwracają się młodzi z różnych pobudek. W kwestionariuszach, wolontariusze argumentują chęć pomocy w różny sposób, m.in. „Ta działalność wyzwala w wolontariuszach w Domu Pomocy Społecznej zobaczyłam, że obecność drugiej osoby dla starszych osób jest czymś ważnym i cennym”, „Chciałabym podzielić się tym, co mam z osobami starszymi, sprawić aby poczuli się potrzebni”, „Uważam, że jest to grupa społeczna w szczególności narażona na marginalizację, a nadal jest zbyt mało akcji i działań, które mogłyby temu zapobiegać”, „Myślę, że starsi ludzie potrzebują dużo więcej opieki i ciepła niż ktokolwiek inny, a szczególni ci samotni”, „Ponieważ nie mam teraz kontaktu z dziadkami, ponieważ studiuję poza rodzinna miejscowością, a lubię przebywać z osobami starszymi - mogę się od nich wiele dowiedzieć, a przy tym pomóc im, aby nie żyli w odosobnieniu”.

Oczywiście obok szkoły, ogromną rolę na rzecz wspierania dialogu międzypokoleniowego mogą odegrać lokalne stowarzyszenia, wiejskie świetlice czy domy kultury. Coraz częściej również władze lokalne i rządowe poprzez media angażują się w „poprawę” relacji młodzi – starzy. Przykładem jest Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, które jest realizatorem Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie. W ramach ogólnopolskiej kampanii społecznej wyprodukowano spot telewizyjny pt. „Nie krzywdź, a nie będziesz krzywdzony”, który był emitowany bezpłatnie w Telewizji Polskiej oraz Telewizji TVN. Ponadto, wydano poradnik dla profesjonalistów pracujących z osobami starszymi i niepełnosprawnymi - doznającymi przemocy w rodzinie. Spot telewizyjny znalazł uznanie zarówno wśród społeczeństwa a także wśród profesjonalistów realizujących zadania z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Kształtowanie postaw osób młodych wobec starszego pokolenia czy też wobec niepełnosprawności powinno rozpoczynać się od najwcześniejszego etapu edukacji. Kampanie społeczne oraz oddziaływania profilaktyczne skierowane do dzieci i młodzieży stanowią dodatkowy element edukacyjny, który przyczyni się do niwelowania negatywnych postaw wobec osób starszych. To małe kroki w wielkiej sprawie…



Magdalena Sikoń, wegetarianka. Redaktor naczelna portalu wegemaluch.pl. Miłośniczka wszystkiego co piękne i dobre. Prywatnie szczęśliwa kobieta i mama cudownej Kai, wegetarianki. Artykuł ukazał się w kwietniowym miesięczniku Vege
(nr 04/13)